Ege, Akdeniz ve Marmara sahillerinde tsunami tehlikesi

Bu yazı, https://www.bodrumguncelhaber.com/dalaman-ortaca-fethiye-kiyilarinda-cok-yuksek-riskli/ 3.5.2020 tarihinde Bodrum Güncel Haber internet sitesinde yayımlanmıştır.

 

Ege, Akdeniz ve Marmara sahillerinde tsunami tehlikesi

 

Dalaman-fethiye tsunami şekilli BGH 3.5.2020

 

Dalaman – Ortaca – Fethiye Kıyılarında Çok Yüksek Riskli,

Marmaris – Datça – Bodrum – Didim – Güney Marmara – Samandağ – Arsuz Ve İskenderun Kıyılarında Orta Düzeyli Riskli Tsunami Olasılığı

 

1. EŞREF ATABEY

Jeoloji Yüksek Mühendisi /Araştırmacı yazar

 

Tarihsel kayıtlara bakıldığında Karadeniz, Marmara Denizi, Ege Denizi ve Akdeniz kıyılarına yakın karada ve deniz tabanında olacak 7 üzeri büyüklüğünde depremlerde kıyılarda tsunami olma olasılığı yüksektir. Girit Adası’nın kuzeydoğusu ile Türkiye’nin Güney Ege sahilleri yüksek risk altındadır. Dalaman-Ortaca-Fethiye sahili çok yüksek riskli, Samandağ-Arsuz-İskenderun, Marmaris, Datça, Didim, Güney Marmara sahili orta düzeyli riskli tsunami olma olasılığı kıyılardır.

TSUNAMİ NEDİR?

Japonca’da “Liman Dalgası” anlamına gelen “Tsunami” sözcüğü okyanus ya da denizlerin tabanında oluşan deprem, volkan patlaması ve bunlara bağlı taban çökmesi, zemin kaynamaları gibi tektonik olaylar sonucu denize geçen enerji nedeniyle oluşan uzun salınımlı “dev deniz dalgası” demektir [1, 5]. 1896 yılında Japonya’da 21.000 kişinin ölümüne yol açan Büyük Meiji Tsunamisi sonrası Dünyada yaptıkları yardım çağrısı içinde yer alan Tsunami sözcüğü, bu tarihten sonra dünya dillerini girmiştir. Sismik deniz dalgası ya da deprem deniz dalgası da denilmektedir. Tsunamileri anlamak için rüzgar ve gelgit dalgalarından ayırmak gerekir [2, 3, 4, 5, 6].

TSUNAMİ NASIL OLUŞUR?

Tsunamilerin oluşması için şunların olması gerekir [1, 2, 4, 7].

• Düşey yönlü bir hareketin olması gerekir. Bu düşey ya da normal faylanma ile

oluşur. Ya da doğrultu atımlı fayların bitiş (uç) noktasında oluşur.

• Depremin odak noktasının deniz ya da okyanusun altında olması gerekir.
• Deniz altında büyük boyutlu kaymaların oluşması gerekir.
• Deniz altında volkanik patlamalar olması gerekir.

AKDENİZ VE EGE’DE TARİHTE TSUNAMİLER

Akdeniz’de deprem sonrası oluşabilecek bir tsunaminin Güney Ege sahillerini etkileyecektir. Tarihsel kaynaklar, Akdeniz’de büyük tsunamilerin geçmişte birçok defa meydana geldiğini göstermektedir. En iyi bilenenler M.S. 365 ve M.S. 1303 depremi tsunamileridir. Tarihi kayıtlar Güney Ege Bölgesi ile denizi etkisi altına alan tsunamileri Ege Denizi’nde oluşan volkanik patlamalar ve patlamaların yol açtığı tsunamiler olarak göstermektedir. Thera Adası İ. Ö. yılında, Ege’nin tarihine damga vuran volkan patlamalarına, depremlere ve tsunamilere sahne olmuştur. Tsunaminin izlerine, Girit, Didim ve Fethiye kıyılarında rastlanmıştır [5]. M. S. 68 yılında Mısır’da yaşanan bir deprem sonucu Akdeniz’de oluşan tsunami dalgaları Antalya kıyılarını, Myra, Simena, Patara gibi antik kentleri sular altında bırakmıştır. Thera volkanı 1457, 1573, 1650, 1866 ve 1925 yıllarında patlamış ve her patlamasında da tsunamilere neden olmuştur [8]. Ege Denizi, Minos uygarlığının çöküşüne yol açacak kadar tehlikeli tsunamilerin oluştuğu bir deniz olup, son olarak 1956 yılında yaşanan bir deprem ve onun oluşturduğu tsunami ile 250 kişinin ölümü ve 80 kadar teknenin batması ile sonuçlanmıştır [5].

M.Ö. 1630 Thera volkan patlaması

 Minos Medeniyeti’nin sonunu getiren, antik adı Thera, günümüzdeki adı Santorini olan Güney Ege’deki adada dev volkan patlaması Akdeniz’de devasa bir tsunamiye sebep olmuştur [9].  Volkan patlamasından sonra oluşan tsunami dalgası 120 dakika sonra güney Ege kıyılarına ulaşmıştır.

M.S. 365 Depremi tsunamisi

Helenik yay içinde meydana gelen deprem, dev bir tsunamiye neden olmuştur. Depremin büyüklüğü 8,3-8,5 olarak tahmin edilmektedir [10]. Bu deprem Girit, Yunan adaları, Libya, Kıbrıs ve Mısır’a kadar uzanan geniş bir coğrafya da tsunami yaratmıştır. Bu kadar geniş bir bölgeyi etkileyen bu tsunaminin Dalaman, Fethiye, Marmaris, Datça ve Bodrum kıyılarını da vurmuş olması muhakkaktır.

M.S. 1303 Depremi tsunamisi

 Girit ve Rodos arasında, Helenik yay üzerinde meydana gelen çok büyük bir depremde, M.S. 365 depremine benzer büyük bir tsunamiye neden olmuştur. Tsunami en büyük hasarı İskenderiye’de (Mısır) vermiştir. Yine Girit’te binlerce kişi bu tsunamiden dolayı mağdur olmuştur [10].

21 Temmuz 2017 Gökova Körfezi Depremi ve Bodrum tsunamisi

MW=6.6 büyüklüğünde ve 6-10 km derinliğinde meydana gelen deprem sonucu tsunami oluşmuştur. Deprem sonrasında Bodrum kıyılarında 30-40 cm dalga yüksekliği gözlenmiş ve kısmi su baskınları olmuştur. Gümbet’te araçlar sürüklenmiştir. Yapılan saha çalışmalarında tsunami tırmanma yüksekliğinin 1.9 m‘ye kadar çıktığı belirtilmiştir [5].

MARMARA DENİZİ TSUNAMİLERİ

10 Eylül 1509 İstanbul depremi ve tsunamisi

 Depremi ile oluşan tsunaminin İstanbul surlarını aştığı ve dalganın tırmanma yüksekliği 6 m’yi aşan dalgalar şehrin surlarını aşarak, güzergahları üzerindeki semtlere ağır zararlar vermiştir [11].

10 Temmuz 1894 İstanbul depremi (Mw>7) ve tsunamisi

Deprem ile oluşan tsunami İstanbul’da etkili olmuştur. Bazı yerlerde deniz 50 m kadar çekilmiş ve geri dönmüş fakat sahil sınırı değişmemiştir. Deniz suyu kabarmış ve 200 m sahile taşmıştır. Prens Adaları civarında ve Büyükçekmece’den Kartal’a kadar olan alanda tsunami gözlenmiştir. Depremin büyüklüğü 7’den küçük, dalganın yüksekliği 6 m’den azdır. Karaköy ve Azaplı köprüleri de su altında kalmıştır [12, 13, 14, 15].

17 Ağustos 1999 İzmit depremi ve tsunamisi

Deprem ile oluşan tsunami dalgaları yüksekliği 2.9 m’ye ulaşmış,  kıyı kesimlerde su baskınlarına ve göçmelere neden olmuştur[5].

TÜRKİYE KIYILARINDA TSUNAMİ RİSKİ NERELERDE OLABİLİR?

Tarihsel kayıtlara bakıldığında Karadeniz, Marmara Denizi, Ege Denizi ve Akdeniz kıyılarına yakın karada ve deniz tabanında olacak büyük depremlerde kıyılarda tsunami olma olasılığı yüksektir. Yunanistan Jeodinamik Enstitüsü Akdeniz Bölgesi’ndeki oluşacak tsunami risk haritasını oluşturdu. Harita Güney Ege sahillerinin risk altında olduğunu göstermektedir. Bu harita Girit Adası’nın kuzeydoğusu ile Türkiye’nin Güney Ege sahillerinin yüksek risk altında olduğunu göstermektedir. Tsunami risk haritasına göre; Dalaman-Ortaca-Fethiye sahili çok yüksek riskli, Samandağ-Arsuz-İskenderun, Marmaris, Datça, Didim, Güney Marmara sahili orta düzeyli riskli tsunami olma olasılığı kıyılardır.

MARMARA DENİZİ’NDE TSUNAMİ ÜRETEBİLECEK GÜÇTE BİR DEPREM OLUR MU? OLURSA BU TSUNAMİNİN KIYILARA ETKİSİ NE OLUR?

Marmara Denizi’nde tsunami üretebilecek koşullardaki her deprem büyüklükleri M>6.0 olan sığ odaklı ve genellikle eğim atımlı faylanmalar tsunami yaratabilir. Tarihsel verilere göre Marmara’da tsunami oluşma olasılığı 100 yılda birdir. Oluşabilecek herhangi bir depremde olacak tsunaminin, Marmara Denizi’nde doğu-batı doğrultusunu geçme süresi 50 dakika kadardır. Ancak bu kapalı denizde çalkantının devam etmesi ve yansıyan dalgaların etkili olması beklenmelidir [16, 17]. İstanbul kıyılarında oluşması olası en büyük dalga yüksekliği 5.56 m’dir. En yüksek dalganın ulaşacağı kıyı bandı İstanbul’un doğusu ve kıyıya paralel  10 km’lik kıyı  çizgisidir. Tsunami dalgasının kıyılara erişme zamanı 8 dakika, kıyılarda ilerleme mesafesi 150  m’den  azdır [18]. Geçmişte olmuş tsunamilerden yola çıkılarak, Marmara Denizi’nde, tsunami üretebilecek bir depremden sonra, zayıf da olsa bir risk vardır. Ancak, oluşacak tsunaminin Pasifik Okyanusu’nda oluşan ve dalga boyu 30 m’yi aşan tsunamiler gibi olmayacağı açıktır.

DALAMAN- ORTACA-FETHİYE (MUĞLA) KIYILARINDA TSUNAMİ İZLERİ

Anadolu’nun güneyinde Afrika-Arap levhaları ile Avrasya levhalarının sınırlarında Akdeniz’de Girit Adası’nın güneyindeki deniz tabanında Helenik-Kıbrıs yayı bulunmaktadır. Helenik-Kıbrıs yayı, Türkiye’nin güney kıyısı yakınlarında, Girit adasının güneyinden geçerek kuzeydoğu yönünde Rodos adasının güneyinden Fethiye Körfezi (Dalaman kıyıları dahil) doğru uzanır. Bu yay, Girit adası ile Fethiye körfezi-Dalaman arasında Plini ve Strabo çukurlukları boyunca ters fay bileşenli sol yönlü doğrultu atımlı fay karakteri taşımakta ve Antalya Körfezi, Kıbrıs kuzeyi ve İskendurun Körfezi arasında iç bükey bir kavis yapmaktadır. Yayın kuzeybatıya doğru devamını, Antalya Körfezinden başlayan ve kuzeybatı doğrultusunda devam eden ve ters fay niteliğinde olan Aksu bindirme fayı temsil etmektedir [3, 4, 19]. Diğer bir çukurluk, Plini ve Strabo çukurluklarından başlar ve Kıbrıs Adası güneyine doğru dışa doğru bir yay yapar. Yukarıda değinilen çukurluklar boyunca Afrika plakası, Anadolu bloğunun altına doğru kuzey kuzeydoğu doğrultusunda dalmaktadır. Helenik-Kıbrıs yayının Türkiye’nin güneyinde uzanan bölümünde 1900-1995 yılları arasında toplam 13 hasar yapıcı deprem (Ms³ 5,5) olmuştur.

Bu hasar yapıcı depremlerden 11’i oldukça yoğun sismik etkinlik taşıyan Plini ve Strabo sol yönlü doğrultu atımlı fayları boyunca meydana gelmiştir [3, 19]. Türkiye’nin güneyinde uzanan Helenik-Kıbrıs yayı bölgesinde, 1989-1995 arasında oluşan Ms³ 4.0 depremlerin episantrları ve son yüzyıl içerisinde (1900-1995) çok sayıda yıkıcı deprem Plini ve Strabo fayları boyunca yoğunlaşmaktadır. Diğer taraftan bu her iki fayın kuzeyinde yani Türkiye’nin güneybatısında ve Gökova Körfezi boyunca da belirgin bir sismik etkinlik de görülmektedir [19].

Akdeniz’in en derin yeri Rodos adası kuzeydoğusu ile Dalaman sahili arasındaki 4250 m olan çukurluktur. Bu arada oluşmuş derin hendek Afrika ve Asya levhalarının sınırında olup, bu sınır Helenik yay üzerindeki Plini ve Strabo çukurluğunu da kapsamakta Afrika ve Anadolu bloğunun dalma batma zonunu da oluşturmaktadır [3, 4]. Deprem episantır haritaları en aktif yörenin bu Helenik yay üzerinde olduğunu (Dalaman’ı içine alan bölge) yansıtmaktadır. Açık denizde güçlükle fark edilebilen tsunamilerin, derin kıyı su kütlelerinde özellikle dar körfezlerde kara alanlarına ulaştıklarında yükseklikleri olağanüstü artmaktadır. Dalaman kıyısından itibaren güney batı boyunca Rodos’a kadar olan bölgenin Akdeniz’in en derin yeri olması (4250 m) ve iki levhanın dalma-batma zonunun üzerinde yer alması ve bu bağlamda tsunamiden etkilenmede en uygun coğrafi konuma sahip olması nedenleriyle belki de Türkiye de tsunami tehlikesinin yaşanabileceği en yüksek riskli yer olarak işaret edilmektedir.

Thera volkanı tsunamisinin taşıdığı volkan külleri üst üste tabakalar halinde Didim’de kıyıdan 2 m derinlikte ve 20 cm kalınlığında, Fethiye Çalış’ta 100 m içerde, 1,5 m altta ve 4 cm kalınlıkta bulunmuştur. Tarih belirleme analizleri bu tabakaların 3.500-3.800 yıl öncesine ait olduğunu, Girit, Didim ve Fethiye’ye ulaştığını, dalga yüksekliğinin Didim ve Fethiye’de 1 m’ye ulaştığını ortaya koymaktadır [19, 20].

ODTÜ ile Japon uzmanlarca Dalaman Deltasında yapılan çalışmalar sonucunda alüvyon altında kum ve deniz kabuklarından oluşan 3 tabaka tespit edilmiş, deprem nedeniyle sıvılaşma izlerine rastlanmıştır. Dalaman kıyılarının; 15. yüzyıl sonları ile 17. yüzyıl başlarında ve 19. yüzyılda olmak üzere 3 kez tsunami etkisi altında kaldığı, dalgaların 1.2 m yüksekliğe ulaşarak, kıyıdan 250 m içeriye girdiği saptanmıştır [5, 20]. Bunlardan ilki Leonardo da Vinci nin notlarında belirtilen 1489 Adalya (Antalya) tsunamisi, ikincisi 1609 yılında olan Rodos depremi ve tsunamisi, üçüncüsü ise 1800’lü yıllarda yaşanan tsunamiler olabilir. Yunanistan Korint Körfezi’nde 18. yüzyıldan bu yana tsunamilerin, oluşturduğu dalgaların yüksekliklerinin 10 m’nin üzerine çıktığı kaydedilmektedir [1].

DALAMAN-ORTACA SAHİLİNDE TSUNAMİNİN ETKİLERİ NASIL OLUR?

Dalaman ve Ortaca sahillerinde çok yüksek tsunami riski bulunmaktadır. En yıkıcı tsunami hasarı kıyıdan 1 km içerilerde kara üstlerinde de olabilmektedir. Deniz seviyesine olan yüksekliğe bağlı olarak tsunaminin etki alanı değişmektedir. Kıyı boyunca inşa edilmiş ya da edilecek olan turizm, yerleşim, balıkçılık-tarım, liman, barınak, çekçek, yat limanı, deniz otobüsü yanaşma yerleri, kruvazör limanlar en çok hasara uğrayacak olan, can ve mal kaybının yaşanacağı alanlar olacaktır.

Dalaman şehir merkezi kıyıdan 5 km içeride Dalaman deltası üzerinde olup, hemen hemen tüm ovada yerleşim görülmektedir. Sarıgerme kıyısında turistik oteller yer almaktadır. Dalaman Uluslararası Havaalanı pisti, kıyıda kumsaldan itibaren başlamakta, tesisleri kıyıdan 3 km içeride ve denizden yüksekliği 3 m’yi bulmaktadır. Dalaman sahilinde kurulacak olan yat limanı, deniz otobüsü yanaşma yerleri ve kruvazör liman tesisleri Acısu ile Camuzoturağı arasında inşa edilmesi ve kıyıdaki kumsal alan tamamen limana ayrılması düşünülmektedir. Limanın yapılacağı lokalite Afrika-Arap levhası ile Anadolu levhasının birleşme sınırında kuzey Helenik yayı ve Akdeniz’in en derin çukurunun kuzeydoğu ucunda yer almaktadır. Türkiye’de, inşa edileceği yerin depremselliği yönünden çok riskli özellikler taşıyan böyle konumda başka bir liman bulunmamaktadır [1, 2, 3]. Dalaman sahilini etkisi altına alacak olan tsunami dalgalarının yüksekliğinin 10 m’yi aşması durumunda kıyıda inşa edilecek olan yat limanı, kruvazör liman, deniz otobüsü yanaşma yerleri, turistik tesisler, otellerle birlikte Dalaman Havalimanını etkisi altına alması kaçınılmaz bir sonu yaşatacaktır. Sarıgerme-Dalaman sahil şeridi ve Dalaman Uluslararası Havaalanı tsunamiden etkilenebilecek kıyı alanlarıdır [1, 2, 3].

BODRUM-MARMARİS-DATÇA (MUĞLA)-DİDİM (AYDIN)-SAMANDAĞ-ARSUZ VE İSKENDERUN (HATAY) KIYILARINDA ORTA DÜZEYLİ RİSKLİ TSUNAMİ OLASILIĞI

Yunanistan Jeodinamik Enstitüsü’nün hazırladığı tsunami risk haritasına göre, Bodrum, Marmaris-Datça-Didim, Samandağ, Arsuz ve İskenderun sahilleri orta düzeyli tsunami riski altındaki sahillerdir. Didim Tekağaç kıyılarında zayıf izler bırakan tsunaminin benzeri eğer günümüzde oluşursa çok fazla can ve mal kaybı olabilir.

TSUNAMİDEN NASIL KORUNABİLİRİZ?

Deprem, tsunami gibi doğa olayları hayatımızın bir anını etkileyen, can ve mal kaybına neden olan olaylardır. Türkiye deprem bakımından Dünya’da en riskli 7 ülke arasında yer almaktadır. Afrika-Arabistan levhasının kuzeye hareket etmesiyle Akdeniz, Ege ve Marmara Denizlerinde deprem olma olasılığı her zaman vardır. Akdeniz ve Ege Denizi’nde özellikle Girit Adası Helenik yay üzerinde 7 üzeri büyüklüğünde bir depremde tsunami olma olasılığı da her zaman mümkündür. Oluşacak tsunamiden en fazla açık denize bakan Dalaman, Ortaca, Fethiye sahilleri etkilenecektir. Önlerinde birkaç ada bulunan Bodrum, Datça, Marmaris ve Didim daha az etkilenecektir.

TSUNAMİDEN ÖNCE ALINMASI GEREKEN ÖNLEMLER*

1- Tsunami erken uyarı sistemi kurulması düşünülmelidir.

2- Öncelikle Dalaman ve Ortaca (Sarıgerme) sahilinde olan mevcut tesisler, otel, çay bahçeleri, restaurant, sosyal tesisler vd. kıyıdan belli mesafeye kaldırılmalıdır.

3- Deniz kıyısında olası tsunamilerden etkilenebilecek alanlara her türlü yapı, barınak, tesis inşa edilmemelidir.

4- Kıyıya, egemen dalga yönüne uygun dalgayı kesici dalga kıranlar inşa edilmelidir.

5- Sahile, dalga kesici en az 3 m yüksekliğinde bariyerler-duvarlar inşa edilmelidir

6- Sahil gerisine dalganın hızını kesici türden ağaçlandırılmalıdır.

DENİZ KIYISINDA YAŞIYORSANIZ YA DA TATİLDEYSENİZ NE YAPMALI*

1- Deniz kıyısında tatil yapacaklar ve deniz kıyısında yaşayacaklar tsunamilerden korunmanın yollarını mutlaka öğrenmelidir.

2- Yaşadığınız bölgenin tsunami tehlikesi hakkında bilgi edinin.

3- Tsunami için önceden alınması gereken önlemleri öğrenin, bu bilgileri aileniz ve dostlarınızla paylaşın.

4- Sahil kenarında bulunuyorsanız, varsa tsunami tahliye yollarını öğrenin.

5- Tsunami kaçış yollarını ve toplanma alanlarını planlayın.

6- Kuvvetli bir deprem sonrasında birkaç dakika içinde dahi tsunami oluşabileceğinin farkında olun.7- Deprem çantası hazırlayın ve ulaşılması kolay bir yerde bulundurun. “Yüksek bir yere (dikey) tahliye”.

TSUNAMİ SIRASINDA NE YAPMALI*

1- Deniz kenarındaysanız bir deprem hissettiğinizde ya da bir tsunami uyarısı aldığınızda en kısa zamanda çevrenizde bulunan en yüksek yere (tepe, çok katlı betonarme bir bina gibi) gidin.

2- Denizde veya teknedeyseniz daha derine, açık denize doğru gidin.

3- Tsunami dalgasına yakalandıysanız, su üstünde kalabilmenizi sağlayacak bir objeye tutunmaya çalışın. Bu şekilde akıntıyla sürüklenen enkazdan korunabilirsiniz.

YAPMA!

1- Bir tsunami uyarısıaldığınızda dalgaları görmek için limana ya da sahile doğru gitmeyin.

2- Nehir ve dere kenarlarından uzak durun.

3- Yüzme biliyor olmanız güvende olduğunuz anlamına gelmez. Alçak dalgalar da öldürücü olabilir. 50 cm yüksekliğindeki (bir yetişkinin diz yüksekliği) hızlı bir dalga bir insanı devirip sürükleme gücüne sahiptir. Profesyonel yüzücülerin bile akıntı hızının saniyede 50 cm’yi geçtiği sularda uzun süre yüzmesi mümkün değildir [1,  2, 3].

• Tsunamiye karşı önlem alınması için özellikle Büyük Okyanus’ta erken uyarı sistemleri kurulmuştur. Belki ömrümüzde tsunami ile tanışma durumumuz olabilir de olmayabilir de. Bilinmelidir ki tsunami çok zayıf bir depremle oluşabilir. Deniz kıyısında hissedilen depremden sonra tsunami olma olasılığı her zaman vardır. Tsunaminin ilk etkisi deniz suyunun yavaş yavaş bir metre kadar yükselmesi ve çökmesi ile belli olur. Bu tsunaminin ilk dalgası olup, gelecek olan 2 ya da 3 adet dalganın habercisidir. Yıkıcı dalgalardan önce okyanus ya da denizden gelen gök gürültüsü ya da uçak sesini andıran uğultu duyulabilir [1,  2, 3].Dünyanın yerkabuğu iç dinamik güçlerle hareketlidir ve bunun sonucunda okyanuslarda her zaman depremler ve sonrasında da tsunamiler olacaktır. Ancak alınabilecek önlemler sayesinde can ve mal kaybı en aza indirilebilir. Yaşamın, dönülemez gerçeğiyle, onu en uzun sürdürmenin yolunun her zaman duyarlı ve hazırlıklı olmamız gerektiğini bilmemiz zorunludur.*[1,  2, 3].

Değinilen Belgeler

[1] Atabey, E. 2020. Deprem ve Tsunami. Asi Kitap 83, Araştırma 55, 309s. ISBN: 978-605-7760- 14-2. İstanbul.

[2] Atabey, E. 2003. Kıyılarımızı bekleyen doğal bir afet: Tsunami. JMO Mavi Gezegen. S: 7. 21-23.

[3] 2005. Dalaman (Muğla) kıyılarında tsunami riski var. Cumhuriyet Bilim Teknik Dergisi, sayı: 937, 5 Mart-2005.

[4] Atabey, E. 2013. Muğla ili Tıbbi jeolojik Unsurları ve Halk sağlığı. Muğla Belediyesi yayını-13.

[5] Yalçıner, A. C. 1999. Sabıkalı dalga, Ege Tsunamileri, Atlas Dergisi, Sayı: 80.

[6] Atabey, E. 2000. Deprem. MTA Eğitim serisi-34. Ankara

[7] Demirtaş, R. 1999. 17 Ağustos 1999 İzmit Körfezi Depremi, Mavi Gezegen, Popüler Yerbilimleri Dergisi, Sayı. 1, JMO Yayını, Ankara.

[8] Minoura, K., Imamura, F., Kuran, U., Nakamura, T., Papadopoulos, G., Takahashi, T., Yalciner, A. C. 2000. Discovery of Minoan Tsunami Deposits, 28,1, 59-62.

[9] Hardy D. A. ve Renfrew A. C. 1990. “Thera and the Aegean World Chronology”, Proceedings of Third InternationalCongressSantorini,Greece,September,3-9,3

[10] https://deprem.afad.gov.tr/tarihteBuAy?id=21

[11] Öztin, F. ve Bayülke, N., 1991, Historical earthquakes of Istanbul, Kayseri, Elazığ, In, Proc. Workshop on Historical Seismicity and Seismotectonics of the Mediterranean Region, 10–12 October 1990 (Istanbul), Turkish AtomicEnergy Authority, Ankara, pp. 150–173.

[12]Ambraseys, N. N. 1962. Data for the investigation of the seismic sea-waves in the Eastern Mediterranean, Bull. Seism. Soc. Am. 52, 895–913.

[13]Karnik, V., 1971, Seismicity of the European Area, Vol. 2, Reidel, Dordrecht, Holland.

[14]Antonopoulos, A. 1987. Contribution to the knowledge of tsunamis in the Eastern Mediterranean from ancient times until the recent, Ann. Geol. Des. Pays. Helleniques T XXIX(2), 740–757.

[15] Batur, A. 1994. Bir depremin yüzyıl dönümü. İstanbul dergisi, 10, 24-33.

[16]Yalçıner, A. C. 1999b. Sabıkalı dalga, Ege Tsunamileri, Atlas Dergisi, Sayı: 80.

[17]Yalçıner, A. C., Kuran, U., Mınoura, K., Imamura, F., Takahashı, T., Papadopoulos, G. ve Ersoy, Ş.2005. Türkiye Kıyılarında Depreşim Dalgası (Tsunami) İzleri. Türkiye Mühendislik Haberleri-4, 438, 38-42. 16

[18] İBB. 2007. İstanbul Avrupa Yakası Mikrobölgeleme Projesi, İstanbul Büyükşehir Belediyesi-2007 (http://www.ibb.gov.tr/trTR/SubSites/DepremSite/Pages/MarmaradaTsunamiRiski.aspx).

[19] Demirtaş, R. ve Yılmaz, R. 1996, Türkiye nin sismotektoniği. Bayındırlık ve İskan Bakanlığı, Afet İşleri Genel Müdürlüğü. Ankara.

[20] Yalçıner, A. C., Kuran, U., Mınoura, K., Imamura, F., Takahashı, T., Papadopoulos, G. ve Ersoy, Ş. 2005. Türkiye Kıyılarında Depreşim Dalgası (Tsunami) İzleri. Türkiye Mühendislik Haberleri-4, 438, 38-42.

[21] Levy, M. ve Salvadori, M. 1997. Earthquake Games. Earthquakes and volcanoes explained by 32 games and experiments. ISBN: 0-689-81367-8.

[22] Luciani, R.2010. “Earthquake Lesson”, GIUNTI Progetti Educativi, INGV, Bologna.

[23] KRDAE. 2017. Tsunami bilgilendirme el kitabı. Boğaziçi Üniversitesi Kandilli Rasathanesi Deprem Araştırma Enstitüsü. Afete Hazırlık Eğitim Birimi. 2. Basım. İstanbul.

 Şekiller için PDF dosyasına bakınız