PLAJLARDAKİ TEHLİKE
Yazı: 11.6.2020’de http://www.esrefatabey.com/category/genel-2/
https://www.facebook.com/esrefatabey54/?modal=admin_todo_tour
https://www.bodrumguncelhaber.com/plajlardaki-tehlike-2/ yayımlanmıştır.
- EŞREF ATABEY
Jeoloji Yüksek Mühendisi / Tıbbi jeoloji uzmanı / Araştırmacı yazar
Plaj kumunda; kırık camlar, metal, plastik gibi katı atık parçacıkları dışında, radyoaktif mineraller, kurşun, kadmiyum, arsenik, cıva mineralleri ya da atıkları, böcek kırıntıları, polenler-çiçek tozları, küf mantarları tozları, fekal (dışkılar) kirlilik, patojenik bakteriler, hayvanların tüy kırıntıları, maytlar, kimyasal atıklar, vd. olabilir. Bunlar sağlık riski taşır ve tozları alerji yapabilir [1].
PLAJ KUMU
Plajlar, tuzlu su kıyı şeridi boyunca uzanan doğal oluşumlardır. Milyonlarca ya da binlerce yıldan günümüze gelen jeolojik zaman sürecinde, çevredeki kayaçlardan ayrışma ve aşınma ile koparılan malzemenin, dere, çay ve nehirlerle denizlere taşınması ve sonrasında dalga ve rüzgarın etkisiyle işlenmesiyle kıyıya vuran kayaç parçacıkları ve kırıntılarından oluşur. Kum tanelerinin boyutları genellikle 0,05 mm ile 2 mm arasında değişir. Taneciklerin bileşimlerine göre Dünya’daki birçok örneğinde olduğu gibi, plajın renkleri de beyaz, pembe, kırmızı, turuncu, mor, yeşil, siyah, gri, kahverengi, sarı olabilir. Kum taneciklerinde en yaygın bulunan mineral kuvarstır. Saf kuvars renksizdir. İçinde başka mineraller varsa renkleri değişir. Kalsiyum karbonat bileşimli kireçtaşı beyazdır. Feldspat tanelerin açık kırmızı-kahverengi renkte görünmesine neden olur. Siyah kum tanecikleri ise volkanik kökenlidir. Kuvars, kireçtaşı kumları güneşi yansıttıklarından ayakları pek yakmaz; ancak volkanik kökenli siyah kumlar ısıyı çok fazla emdiğinden yakar.
PLAJ KUMU MARUZİYETİ
Plaj kumu yüzde 60-90 oranında silisyum dioksit bileşimli kuvars diğer adıyla silis kumundan oluşur. Kuvars bakımından zengin magmatik, metamorfik kayaçların ayrışması sonucu oluşan 2 mm’den küçük kuvars tanecikleridir. Kristalli silis ile birlikte tremolit asbest içerebilir. Silis kumu plajda yürüyen insanların sürekli üzerinde dolaşmaları, oynamalarıyla ezilir; aşınır ve tozlaşır. Özellikle çocuklar solunum yoluyla silis tozlarını akciğerlerine alırlar [1].
Tozlar lifsel olanlar ve olmayanlar diye ayrılır. Asbest tozları lifsi şekilli, kuvars/silis tozları lifsi değildir. Çapı 10 µm’den büyük olan partiküllerin hemen tamamı solunum sistemi tarafından tutulur ve akciğerlere ulaşması önlenir. Çapı 0,1 µm daha küçük olan tozlar ise alveol içinde de havada asılı olarak kalırlar ve solunumla geri atılır. Büyüklüğü 0,1-5 µm çaplı tozlar ise ki buna silis tozları da dahil akciğerlerde kalır [1]. Silis kumunun uzun süre solunması silikozis nedenidir.
Deniz kumu neredeyse tamamı silisten oluştuğu halde, kimse silikozise yakalanmaz. Sebebi deniz kumu tanelerinin 10 µm’den büyük oluşu ve kısa süreli maruziyettir.
RADYOAKTİF KUMLAR
Çanakkale Ezine ilçesi Geyikli sahilindeki magnetitli siyah kumlar gibi, bazı plaj kumları radyoaktivite içerebilir. Plaj kumları yüksek radyoaktivite içeriyorsa sağlık için elverişli olmayabilir. Ölçümler sonucunda elde edilen 226Ra, 232Th ve 40K aktivite derişimleri kullanılarak soğurulan gama doz hızı, yıllık etkin doz eşdeğeri, radyum eşdeğer aktivitesi, iç ve dış tehlike endeksi değerleri ile radyasyon maruziyetinin bir sonucu olan yaşam boyu kanser riski hesaplanmalıdır.
PLAJ KUMUNDA KİRLİLİK
Sahillerin kirliliği motorların yağlarından ve derinlerdeki balçıktan, kuma dökülen döküntülerden, molozlardan, yağmurlarla kuma taşınan kirli maddelerden ve atıkların plajlara boşaltılmasından kaynaklanır. Kırık camlar, fiberglas, plastik, odun, banka ve kimlik kartları, çelik, metal malzemeleri, misine ve kancaları kumda kirlilik oluşturur [2]. Plajlar, denizden dalgalarla kopan ve kıyıda biriken alg-deniz yosunu çürümüş artıklarıyla kirlenmiş olabilir. Kıyıda ötrofikasyon olayı (alg patlaması) görülebilir.
PATOJENİK BAKTERİLER
EPA raporlarına göre, plaj kumu birçok hastalığa neden olan bakterilere ev sahipliği yapmakta ve genelde hastalık yapan patojen koliformlar kum içinde çamurlu bir okyanus kıyısından çok daha yüksek derişimde bulunabilmektedir [2]. İnsanların yüzme amaçlı kullandıkları sulara deşarj edilen lağım, arıtma atık suyu gibi plaj sularında (tuvalet, dışkı) fekal kirlilik oluşturan bazı bakterilere rastlanmıştır [2]. Oluşan hastalıklar: Tifo, paratifo, ishal, bulantı kusma, konjonktivit, grip, dermatit.
Deniz kıyısında bulunan plaj kumlarında yüksek yoğunlukta bulunan fekal koliformun kaynakları arasında plajlara yakın mesafelerde evsel atıkların arıtılmadan veya arıtıldıktan sonra deşarjları, noktasal olmayan kaynaklardan gelen kirleticilerden yağmur suları, yabani ya da evcil hayvanların kumda faaliyetleridir. Bu durum, deniz kıyısına yakın ve uzak bölgelerde deniz kumu E.coli ve Enterococcus bakterilerinin yaşamlarını sürdürmek ve yeniden büyümeleri için uygun bir ortam teşkil ederler ve plaj kumunda fekal sayısının artışına neden olurlar [2].
Çocuklar ve gençler kumda daha çok kaldıkları ve oynadıkları, köpeklerini gezdirdikleri için, plajda da futbol ve voleybol gibi turnuvalar düzenlediklerinden, yetişkin insanlara kıyasla üst solunum yolu enfeksiyonlarına daha çok yakalanırlar [2]. Plajlarda evsel arıtma tesislerinin deşarj edildiği yerlere yakın bölgelerde sahil kumu ile temas edenlerin (kuma güneşlenmek için yatanlar, kumu kazanlar) mide-barsak hastalıklarına daha çok yakalandıkları belirtilmiştir [2].
Plaj kumu ile temas eden insanlarda mide-barsak hastalıklarına, üst solunum yolu enfeksiyonlarına, göz hastalıklarına rastlanmış, kulak ağrısı ve kesik yaraların enfekte olduğu, kurdeşen, kaşıntı ve yaraların oluştuğu gözlenmiştir. Kumda hafriyat çıkaran ve kumu kazan insanların %13’ ünde ve kuma bir şeyler gömen insanların %23’ünde de ishal ve diğer mide barsak hastalıklarına rastlanmıştır [2].
NE YAPILMALI?
Plajlara serilmek üzere dışarıdan kum getirilmemeli. Farklı amaçlar için kullanılan silis kumları dahil her türlü kumun analizleri yapılmadan kullanılmamalı [1]. Yabancı maddeleri temizlemek için düzenli olarak tırmıklanmalıdır. Kum tane boyutu ölçülmeli. Alan yüzeyindeki kumun tane boyutu ve renk farklılığına göre örnekleme yapılmalı. XRD mineralojik analizi yapılmalı. Kimyasal ve XRF analizi yapılarak ağır metal içeriklerine (Özellikle Zn, Ni, Cu, Co, V, Mo, Ag, Sb, Sn, Cd, W, Hg, Pb, As, Si, Al, Fe, Ca, Mg, S, K, Na, Cl, Ti, Mn, Cr) ait yoğunlaşma değerleri ölçülmeli [1]. Kum içindeki organik kirlilik var mı bakılmalı. İçindeki elementlere bakılarak kirlilik insan eliyle mi olduğu, yoksa doğal mı olduğuna bakılmalı. Radyoaktivitesi ölçülmeli. Patojenik koliformlar ve bakteriler yönünden kontrolü yapılmalıdır.
PLAJA SERİLEN BEYAZ KUMLAR SAĞLIKLI MI?
Bazı sahillerdeki otel ve tesislerin plajlara beyaz kum serdikleriyle ilgili şöyle haberlere tanık olduk. ‘’Antalya’daki lüks bir otelin plajına Mısır’dan özel olarak getirtilen ayakları yakmayan ve yapışmayan 545 ton beyaz kum serildi’’ [3], ‘’Datça ve Marmaris’te Mısır’dan beyaz kum getirip, beyaz kumla donatılmış 5 adet Mavi Bayrak’lı plaja sahip olmuşlar’’ [4], ‘’Bodrum’da sahile Maldivler’in sahillerinde bulunan beyaz kum görüntüsünü vermek isteyen otelin plajına mermer tozu serildi’’ [5].
- C. Anayasası madde-43. ‘’Kıyılar, Devletin hüküm ve tasarrufu altındadır.
Deniz, göl ve akarsu kıyılarıyla, deniz ve göllerin kıyılarını çevreleyen sahil şeritlerinden yararlanmada öncelikle kamu yararı gözetilir. Kıyılarla sahil şeritlerinin, kullanılış amaçlarına göre derinliği ve kişilerin bu yerlerden yararlanma imkan ve şartları kanunla düzenlenir’’ ifadesi açık iken,
Eğer izin alınmamışsa, plaja başka yerden getirilen kum nasıl serilebilmektedir?
Mısır’dan getirilen kumun silis kumu mu yoksa başka bir kökenli kum mu olduğu bilinmiyor. Mısır sahillerinde kireçli beyaz kum yataklarının olduğu, endüstriyel ve turizm amaçlı kullanıldığı bilinmektedir. Sağlık açısından, kumun bileşiminde toksik, radyoaktif mineraller, sağlığa zararlı lifsi tozlar, mantarlar, bazı zararlı organizmalar var mıdır bilinmemektedir.
Plaja mermer tozu sermenin bir anlamı olmadığını belirtmek isterim.
Beyaz mermer denilen kayaç, Jeolojik tanıma göre kireçtaşlarının milyonlarca yıl yüksek basınç ve sıcaklık altında erimesi ve yeniden kristallenmesiyle oluşur. Kalsiyum karbonat bileşimlidir. Kalsiyum karbonat asitlerde erir. Plaja serilen mermer tozu yağmurlarla asidik ortamda zamanla eriyip denize karışacak, doğal plaj kumunun tabanında birikecek, içinde kil varsa bu doğal deniz kumu özelliğini kaybettirecektir. Denize karışan kireçli toz, alg, su yosunları ve diğer bitkilere, balıklara zarar verebilir.
Ayrıca serilen mermer tozu plajın doğal halini bozar. Plaj kumları milyonlarca, binlerce yıldır günümüze kadar karalardan denize taşınarak, dalgalarla işlenip, kıyıda birikmişlerdir. Kum taneleri sürekli dalgalarla işlenip, yıkandığından tane boyuna göre ayrılırlar. Mermer, feldispat, alçıtaşı vb diğer tozların tane özelliği olmadığından plaj kumunun niteliğini bozacaktır.
Taşınan ve plaja serilen mermer tozu içinde toksik elementlerden arsenik, kurşun, kadmiyum, kanserojen asbest lifleri, silis gibi silikozis yapan mineral, radyoaktif mineral, patojenler, zararlı organizmalar var mıdır; bilmiyoruz; varsa zararlı olabilir.
Eğer plaja serilen kuvars kumu ise, bu daha da vahim bir durum. Kuvars kumu cam sanayi ve seramik olmak üzere birçok alanda kullanılmaktadır. Silisyum dioksit bileşimlidir. Kuvarsit, kuvarsit ve kuvars kumu yıllar süren arama ve etütlerden sonra, bulunduğu yerden bin bir emekle çıkartılan ve fabrikalarda işlenerek sanayinin hizmetine sunulan bir maden cevheri bir hammaddedir. Dolayısıyla plajlara serilmesi uygun değildir. Feldispat, kaolen, alçıtaşı, kil vd. hammaddeleri için de aynı durum geçerlidir.
Fabrikalardan temin edilen öğütülmüş silis kumu yıkanmış ve tozdan arındırılmış olmadığından, 0,1 ile 5 mikron arasındaki küçük boyutlu tozlar özellikle çocuklar için büyük sağlık riski oluşturacaktır. Silis tozları silikozis denen akciğer hastalığına yol açmaktadır.
Çapı 10 µm’den büyük olan partiküllerin hemen tamamı solunum sistemi tarafından tutulur ve akciğerlere ulaşması önlenir. Deniz kumu neredeyse tamamı silisten oluşur. Ancak kimse silikozise yakalanmaz. Sebebi deniz kumunu 10 µm’den büyük oluşudur. Ancak dışarıdan getirilerek plaja serilen plaj kumu dışındaki her türlü kum içinde çok ince toz zerreleri bulunmaktadır.
Kum ezme ile üretildiğinde, kristalli silis ile birlikte tremolit asbest içerebilir. Asbest silis içine kuvars kayasının üretimi sırasında karışmış olabilir. 1986’da, Amerika Birleşik Devletleri’nde ilk olarak, ticari olarak temin edilebilen bazı ticari kumlarının, kırılmış kireçtaşı ve ezilmiş mermerin içinde bulunan lifli bir madde olan tremolit içerdiği belirtilmiştir. Silis kumu plajda insanların sürekli üzerinde dolaşmaları, oynamalarıyla ezilir; aşınır ve tozlaşır; tozlar da solunum yoluyla akciğerlere alınır.
Ticari kumlarda örneğin ABD Kaliforniya’da ürün güvenliği yönetmeliğine göre kum torbaları üzerinde Prop 65 kanser uyarısı, etiketlerinde ‘’toksik olmayan ve MSDS- asbestsiz, kurşunsuz, kristalli silika tozu yoktur’’ ibaresi yer almaktadır [1].
Kaynaklar
[1] Eşref Atabey. 2018. Çocuk oyun alanları ve kum havuzlarında kullanılan kumlar sağlıklı mı? Herkese Bilim Teknoloji Dergisi, 28.9.2018, S: 131.
[2] Delya Sponza: http://www.mavibayrak.org.tr/userfiles/file/5_plaj_kumunun _mikrobiyolojik_kirliligi. pdf
[3] http://www.gunhaber.com.tr/haber/Misir-dan-550-ton-beyaz-kum-getirildi/372151- 7.7.2012-erişim: 8.6.2020
[4] https://jabiroo.com.tr/d-hotel-maris-1511/otel
Web: http://www.esrefatabey.com/
Facebook: https://www.facebook.com/esrefatabey54/?modal=admin_todo_tour
Facebook: https://www.facebook.com/esref.atabey.7
YouTube kanalı: https://www.youtube.com/channel/UCafLxYqTVUX80lPcVX18lOw?view_as=subscriber
Instagram: @esrefatabey
E-posta:esrefatabey@gmail.com
Bir yanıt bırakın